A Vha Ḓipfi

1. A vha ḓipfi

"Mme a Luṱimba, ndo ṱanganedza luṱingo lu bvaho ha Tshigume!" Vha no amba nga u ralo ndi Vho-Musetsho. 

"Eya naa, Khomola-ii! Zwino uri mini-ha Muilalwayo-ii?" Ndi Vho-Londolani vha no amba nga u ralo. 

"Hu na maṅwe naa nga nnḓa ha nthu ya u renga naa? Uri hangei yunivesithi hu khou ṱoḓea zwigidi zwiṱanu zwa dzirannda nga u bonya ha iṱo! E arali zwa sa ralo hu ḓo vha u hwala hawe maputu a vhuya hayani." Ndi Vho-Musetsho vha no ralo vho tou ṱungufhala. 

"Ndi hune ra ḓo tou ita hani malugana na itshi tshira ri si na zwa ṋalani hu tshi katelwa na ngei ḓuluni ḽa hone, ndi amba ngei banngani. Ngoho vhusiwana vhu lidza nzhivha, ho lidza na khwali ya shango. Ṅwana'nga ndi hone zwa tshikolo zwo mu kunda zwo mu fhelela." Avha vho vha Vho-Londolani vho ḓaḓa sa tshiḓaḓa. 

Vhukatini ha nḓaḓo iyi ndi he Vho-Musetsho vha bula uri vha ḓo tou ya vha pamba masheleni ayo kha ṱhama yavho Vho-Tshiṱeṱemba vha ngei Siawoadza. Vho-Tshiṱeṱemba ndi ramabindu a ḓivheaho hafha kha ḽa Siawoadza. Avha muhulwane vha na vhengele ḽihulu ḽa Supermarket, silaha, khefi na vhengele ḽa u rengisa zwikambi. Vho-Tshiṱeṱemba vha tou vha tshigwili tshihulu hafha tshitshavhani. 

Nga matsheloni a Mugivhela Vho-Musetsho vho vuwa vhe buu, vha raha mabai vhe vhusiku sala nḓuni, vha livha muḓini wa Vho-Tshiṱeṱemba. Ndivho ya lwendo lwavho ndi ya u ya u humbela ṱhama yavho uri i vha ṱhaḓule kha vhuleme ha masheleni he vha livhana naho. Hu si kale vha vha vha tutuwa muḓini wa vhoramasheleni. Ndi fhaḽa vha tshi humbela mulinda-gethe uri a vha swikise ha muhulwane. Nga ngoho zwa ralo. 

Khevha Vho-Musetsho na Vho-Tshiṱeṱemba vho dzula kamarani ya vhuawelo, hu tshi khou rerwa. "Ndo ḓa nga tshililo tshihulu tsha masheleni, ṱhama! Ṅwana'nga u khou pandelwa yunivesithi nga mulandu wa ṱhahelelo ya masheleni. Ndo ḓo fhedza ndo humbula vhone sa tshivhonda tsha ḽa muno uri khamusi vha nga mpfara tshanḓa-vho." Vha no amba nga u ralo ndi Vho-Musetsho vho ṱungufhala sa ṱhungununu. 

"Nṋe ndi muthu wa mabindu Vho-Musetsho! Nda nea muthu masheleni ndi ṱoḓa a tshi vhuya na nzwalelo! Nzwalelo dza hone ndi furaru wa phesente nga ṅwedzi! Vhone ngauri vha ṱhama yanga, ndi ḓo vha fhungudzela nyana nda vha itela fumbili wa phesente nga ṅwedzi! Vha pfa iḽi fhungo ḽo dzula zwavhuḓi naa?" Ndi Vho-Tshiṱeṱemba vho donola maṱo mahulu a no nga a tshikhwitha vho zwondolola ṱhama yavho kha tshifhaṱuwo. 

"Kha nṋe zwoṱhe zwi a fana sa tsikhuhuvhili, a hu na ṱhoho kana mutshila. Ndi khou tou kombetshedzea u koloda masheleni haya nga yone mbebo. Tshikolo tsha maḓuvha ano a tshi ḓuri tshi shela nḓala hone ndi a dza nga khaladzi nga Maedza, vhanzhi a vha nga tshi dzheni. Vhushai ho vhaisa vhabebi vhashu nga maanḓa! Zwino vhu khou vhaisa vhana khathihi na vhaḓuhulu. Lushaka lwa hashu lwo vhu ambara sa tshiambaro."Aya o vha maipfi a no bva mulomomi wa Vho-Musetsho. 

"Zwino vha ṱoḓa uri ndi vha thuse nga vhugai,muhulisei? Tenda vha vha muthu a fulufhedzeaho!” Ndi Vho-Tshiṱeṱemba vha no amba nga u ralo. 

"Zwigidi zwiṱanu zwa dzirannda, mune wanga!" Vha no fhindula nga u ralo ndi Vho-Musetsho. 

"Vhone na zwigidi zwa fumi ndi a vha fha ngauri ndi a vha fulufhela!" Ndi Vho-Tshiṱeṱemba vha no ralo vha tshi khou ṅweṅwela sa lutshetshe. 

Ndi fhaḽa Vho-Tshiṱeṱemba vha tshi livha lufherani lwavho lwa vhueḓelo u dzhia khii ya u noḓolola sefo yavho vha ṱusa masheleni a no lingana R5000-00. Nga murahu ha izwi vha vhidza Vho-Maḓadzhe uri vha sendele uri vha vhe ṱhanzi. Na ngoho zwa ralo. 

"Vha songo mangala ndo vha vhidzisa Vho-Maḓadzhe, ndi ṱoḓou uri vha vhe ṱhanzi ya masheleni ane nda khou a pamba Vho-Musetsho. Na zwino masheleni a hone khea kha vha a vhale!" Vha no amba nga u ralo ndi Vho-Tshiṱeṱemba vha tshi khou nekedza Vho-Maḓadzhe ayo masheleni. 

Vho-Maḓadzhe vho ri u ṱanganedza masheleni ayo vha thoma u a vhala vha tshi a vhea nga tshigidi-tshigidi. Musi avha muhulwane vho no fhedza u vhala, Vho-Tshiṱeṱemba vha bvisa bugu ine vhaadzimi vha masheleni vha ṅwalwa khayo na u i saina. Na ngoho zwa ralo. Murahuni ha itshi tshipiḓa Vho-Tshiṱeṱemba vho mbo ḓi susuvhedza thevhe iyi kha Vho-Musetsho. 

Vho ri u fhedza u i rola Vho-Musetsho vha mbo ḓi i longela tshikwamani hetshi tsha vhurukhu havho. U fhedza u onesa vha mbo rwa vha tshi sendedza. Khevha vho tou oma na nḓila ya u ya hayani, muthada a yo ngo takala zwone, i tou pfa na mbilu yo rula yo tou thoyoyo. 

Dakalo ḽa Vho-Musetsho ndi ḽihulu fhedzi ḽi ita ḽi tshi ṱhafhiswa nga ngelekanyo ya kubadelele kwa aya masheleni murahu. U ya nga nyambo ya Vho-Tshiṱeṱemba vha fanela u badelwa nga tshigidi na maḓana maṱanu a dzirannda nga ṅwedzi. Musi vha tshi elekanya nga muholo wavho wa R3500-00 vha pfa vha tshi ṱangana ṱhoho, vha fhela nungo." Zwi amba uri a hu tsha ḓo ḽiwa musi hafha mutumbani wanga musi zwino! Ngavhe vha tou ndi badele nga tshigidi tsha dzirannda nga ṅwedzi zwo vha zwi tshi ḓo vha zwi khwine. A zwo ngo tendelwa uri muthu a badele mulandu a sale a si tsha ḽa na u kona u ya mushumoni. Areḓi, ndi ḓo sokou fuḓana nawo hoyu mulandu." Ndi Vho-Musetsho vha no amba nga u ralo. 

Vho-Musetsho vho ri u swika hayani vha kumedza buto ḽe vha vhuya naḽo kha mufumakadzi." Ngoho u shaya phungo ndi u shaya muisedzi. Vhathu vhanzhi vhe Vho-Tshiṱeṱemba a vho ngo naka ngeno hu maloto fhedzi. A vha ri tshileli havhaḽa munna! Mudzimu u nga ri a nga vha tonda uri vhaṱoma vha wane vhutshilo!" Ndi Vho-Londolani vha no ralo vha tshi khou setshelela. 

"Musi Vho-Musetsho vha tshi ṱalutshedza nga nzwalelo dza masheleni aya Vho-Londolani a vho ngo vhuya vha vha na ndolo nazwo lini. Muhodo une vhunzhi ha miṱa vha tshila ngawo na wone u na muphapho une wa ingwa nṱha ha mutengo wa tshirengwa. Nga mulandu wa zwenezwo vho pfa fhungo ḽa nzwalelo ḽi si ḽa ndeme. 

Vho-Musetsho vho ḓo ita zwo fanelaho malugana na mbadelo dza Tshigume dza tshikolo. Masheleni ayo o mbo ḓi longwa kha "akhaundu' ya Tshigume ya banngani. Khwara yo mu lumbamaho ya mbo ḓi sudzulutshela thungo a ralo u isa pfunzo dzawe phanḓa na vhaṅwe vhagudiswa nga mulalo. 

Mafheloni a ṅwedzi wa Fulwana Vho-Musetsho vha badela tshigidi tshithihi tsha dzirannda. Vha ralo na kha miṅwedzi miṅwe mina i tevhelaho. Mafheloni a ṅwedzi wa Ḽara Vho-Musetsho vha ya ha Vho-Tshiṱeṱemba u vhudzisa malugana na mulandu wavho uri vha ḓivhe nyimele yawo. 

"Vho-Musetsho ṱhama yanga, vhone a vha a thu u thoma u badela mulandu wavho!" Ndi Vho-Tshiṱeṱemba vhane vha amba nga u ralo. 

"Ṱhama, vha amba hani vha tshi ri a thi athu u thoma u badela mulandu wanga?" Aya o vha maipfi ane a bva mulomoni wa Vho-Musetsho vha tshi vhavhiwa nga u ṱoḓou ḓivhesesa. 

Phindulo ya Vho-Tshiṱeṱemba ya ita uri Vho-Musetsho vha pfe vho dzhenwa nga phepho tshilimo na nḓevhe dzavho dzo dzinga sa dza dzinganḓevhe. Vha pfa muvhili wavho u tshi tetemela sa muthu o dzhenwaho nga murotho, wo farwa nga tshiṱungu. Muvhili woṱhe zwino wo farwa nga vhunyilili na tshivhevhe. Vha ḓithetshelesa lwa tshifhinga nyana uri vha pfe arali vha tshi kha ḓi tshila, vha pfa vha tshi kha ḓi vha a tshilaho. 

Ndi fhaḽa Vho-Tshiṱeṱemba vha tshi thoma u ṱalutshedza maitele a khadzimiso. "Zwauri vho no badela R5000-00 ndi zwone fhedzi tshelede yavho yoṱhe i fhelela kha nzwalelo. Nzwalelo dza R5000-00 ndi R1000-00 ya ṱangana ya vha R6000-00 nga ṅwedzi. Musi vha tshi badela R1000-00 hu sala R5000-00 nga u ralo nga u ralo!" Ndi Vho-Tshiṱeṱemba vhane vha ralo vha tshi khou ṱalutshedza ṱhama yavho ya mbiluni. 

Tshelede a yo ngo luga nahone i a luṱanya. Vho-Musetsho vha pfala vha tshi tou rwa ṱhoho na fhasi vha tshi kundelwa u pfesesa zwine Vho-Tshiṱeṱemba vha khou vha ṱalutshedza zwone. Ndi ngoho, ndi nzwalelo-ḓe dzine dza raha nga fumbili wa phesenthe ṅwedzi muṅwe na muṅwe? Areḓi, ndi mishumo ya vhomatshonise vhane vha ralo u tshonisa muthu a sala e tshitshoni nga husili. 

"Nṋe ndi nga si badele tshelede i sa fheli lini! Arali vha nkombetshedza ndi ḓo tou ya nda vha vulela mulandu mapholisani! A thi ḽiwi tshimbombo lini! U dzula u tshi vha ḽa vhathu, kha nṋe wo swika phelandavha!" Ndi Vho-Musetsho vho no isa mbilu muṱanani. 

Tandala-tandala iyi yo ya phanḓa u swika Vho-Musetsho vha tshi tou thathaba sa nḓadzi. 

"Vhone vha khou ḽa vhathu! Vho no dzi vhona'fhi nzwalelo dzi no tou na sa mvula ya tshikolela? Nṋe ndi nga si tu shumela vhone vho dzula kha tshidulo ngeno vhana vhanga vha tshi khou ḽa lukoko lwa tshilonda lini! Ndi livha mulayoni u mangala vhufhura havho! Ho vhuya na muthelo a u khou thela. A thi ḽiwi tshiṋongolela masiari ḓuvha ḽi nṱha ha ṱhoho lini! Hezwo ndi a hana ndi a landula! Kha nṋe hoo! A thi shunwi nga u ralo lini!" Ndi Vho-Musetsho vhane vha amba nga u ralo. 

"Kha vha ye hoṱhe hune vha funa, nṋe a tho ngo tou vha kombetshedza u ḓa vha pamba masheleni kha nṋe lini, vho tou nnyendela vhe vha ṱoḓa tshelede ya u koloda. Vha sa ḓa vha badela ndi ḓo ḓa nda khada phulu tharu dangani ḽavho ya mbo ḓi vha yone khandaluvhundi yavho. 

Vho-Tshiṱeṱemba na vhone vha tenda-vho lini, vhe vhone a vha tshimbili vha tshi ramba davha ḽa u humbela masheleni, vhe vhathu vha tou vha endela muḓini wavho vho ḓidzulela na mufumakadzi na vhana vhavho. Vhe avho masheleni a hu na nga inwe nḓila a tou vha o lifhiwa. 

Vhuvhili ha avha vhathu vha vhonala vho no sinyuwa tshoṱhe. A hu tshe na ane a kha ḓi thetshelesa muṅwe. Phulu dzo biriṱa nahone dzo haka mudzi wa muṱulume. Tshelede ndi muvhulaise nahone i a luṱanya. Yo vhulaisa na Murwamuthu vha mu ombela kha thanda ya tshifhambano. Murahuni Vho-Musetsho vho ḓo ṱuwa nga dzinzambu musi Vho-Tshiṱeṱemba vha tshi vho vha sumba nga tshililangavhuhali. 

Vho-Musetsho vha pfala vha tshi khou teketela vhe kha hwame "U tou kundwa u vha mmbwa nge u si vhe na mutshila. Ndi khou ya mapholisani u ḓo laṱa u ṋona nga u nwa malofha a vhathu sa gufha! Mabindu au ndi a vhufhura na vhugevhenga! Ṋamusi u ḓo lala murunzini na vhane vha ngaho iwe!" Avha vho vha Vho-Musetsho vha tshi khou wela mulambo wa Muṱambatshikha vho livha isisi. 

"U a zwifha wo tou nyendela mutumbani wanga! Muṱali u ḽa kaṅwe, tsilu ḽi ḽa lunzhi! A u tsha ḓo dovha na muṅwe musi! U ḓiita khuhu ine ya ḽa ya phumula mulomo sa i songo ḽaho tshithu-ii!" Aya o vha maipfi a Vho-Tshiṱeṱemba a tshi fhelekedza ṱhama yavho Vho-Musetsho. 

Hu si kale veni ya mapholisa ya mbo swika muḓini wa Vho-Tshiṱeṱemba. U vha vhudzisa dzimbudziso ya mbo ḓi fhedza nga u vha doba ya vha isa thumbuni ya lukhohe. Tsengo yavho yo ḓo randelwa Musumbuluwo nga iri ya ṱahe.