Vhabai ndi Vhavhi

BUY BOOK

Nga ha bugu

Bugu eyi ndi bugu ya nganeapfufhi dza fumi ine ya pfi VHABAI NDI VHAVHI. Ndi bugu i re na ndunzhe-ndunzhe ine ya takadza vhukuma. I dovha ya katela ngudo fhasi ha Ṱhoḓea dza Nganeapfufhi dzine dza lingedza nga nḓila dzoṱhe u gudisa vhaṅwe vhaṅwali nḓila kwao ya u ṅwala na u sengulusa nganeapfufhi. U bva kha ṱhoho, mudzedze muthihi, tshivhumbeo kana puloto, vhaanewa, ṱhalutshedzo na mufhindulano, u ṱuṱula dzangalelo ḽa vhavhali na luambo na tshitaela. 

Ri thoma fhaḽa Ri thoma nga nganea ya Vhabai na Vhavhi hune ra wana konani mbili dza mbiluni.  Vhukonani ha Makonḓele na Maungedzo ho davhuka kale vhukuma, zwenezwila avha vhavhili vha tshi kha ḓi vha vhalisa. Naho mishumo yavho yo fhambana, avha vhavhili vha tou vha madele mapfane, khii na ganzhe. Vha enda vhoṱhe, vha ṱwa vhoṱhe na uḽa vhoṱhe. U fhambana havho ndi nga musi vha tshi isa marambo maṅweni.  Vhukonani ovhu ho ṱangana na thavha ine ya vha vhafumakadzi vhe vha tou maḽa. 

“Ndi tshi vhona malagane o anewa, goloi ya fenitshara yo ḓisa lini thundu? Kani yo tou diḽiva vhusiku rine vhaṅwe ro lala?” Vha ralo Vho-Seani vha tou vhibva nga maseo. 

“Ri khou sumbedzwa wee! Ri ḓo vhona ro lala u vuwa ri tshi shavha u lenga. Kuthitshara kwa zwithu-ḓe ku no lala shangani?” Ndi Vho-Tshidingilise vha no ralo vha tshi fhindula ṱhama yavho. 

Ri sathu ya kule ri ṱangana na nganea ya Ha Fhiri Muthu! Ngoho u si vhone muthu u bvisa mano wa ri u a u funa. Muthu ndi muthu. Vha vhona i mini yeneyi ? Ngoho shaka ndi bulayo mutsinda ndi khwine.

“Vha songo mangala ro vha vhidza muhuḽu, mafhungo ndi aneaḽa e nda vha fanyisela one mmbamulovha. Mususumeli o khakha, zwino ri fanela u mu fheletshedza hu tshi kha ḓi vha zwino, ri sa thu lenga. Nga Tshivenḓa zwi a ila u senga lutshetshe, hu sengwa muhwalo”  Ndi Vho-Munaka vha no ralo. 

“Hoyu musadzi u nnyita Bobo donngi yo felaho u luga. Ndi ḓo mu kulumaga a sala o naka. U ndi ya hangwa zwiḽa zwe a liga a tshi isedzela phungo ṅwana'nga sa mulimi wa tsimu. Ṋamusi ndo mu wana! Huvhuya ndi bula ḽivhi uri ri fane. Vhana’nga vhuhadzi a vha vhu funi vhone? U tou pfa u pfi ndi a vhona. Vhoṱhe vha u seisaho a si ṱhama dzau. U sea ndi maṋo, muthu wanga ha ḓivhi”.  Ndi Vho-Vhaḽanawe vha no ralo.

Hei, ri ḓo vhona hune ha ḓo ya phuna na tshiṋoni. Ndi ngoho tshelede i na maanḓa, i luṱanya mukomana na murathu. A si hanefha kha nganea ya “Tshipiriboko Tshanga!” Hune ra khou wana mukegulu Vho-Mushayanzhele vha tshi khou tambudzwa nga muḓuhulu Matevhutevhu. Ha swika tshifhinga tshe vha vhudzwa uri kha vha pake dzavho vha fhele muḓini wa mme awe. Mukegulu vha lamba u tenda vhe…

“Khwine ni tshi amba na mme anu vha renge mavhili uri ni i kunguluse ni i ise tshiṱentsini tshi re tshanu. Hafhano hu ri vhano! Ni songo ḓi hangwa sa Vho-Dzhege uri mulenzhe ndi bulannga. I bva u fhele u ntsie na muḓi wanga!” Vho ri u ralo Vho-Mushayanzhele vha mbo ḓi thoma tshililo.

Kha nganea ya Ṅwana Wa Muṅwe  ri wana mukalaha Vho-Tshiṱahala vha tshi lingedza u laya ṅwana wa khaladzi.

“Lufuno lu mbiluni, tshiṱuvho tshi maṱoni, muḓifho u khunduni. Ḓora ndi fa nae!” Ndi Vho-Muṋamba vha no ralo vha tshi khou amba na malume wavho Vho-Tshiṱahala. 

“A si khwine naa ni tshi tou ambisa khomba na mala yone u fhirisa u dzhavhulela muṅwe munna mbelesa yawe? Hezwi zwine na khou ita zwone zwi ḓo ni vhangela mafhanza, muḓuhulu! Musadzi wa vhana vhaṱanu ni vhona i mini yenei? Ḽiṅwe ḓuvha ni ḓo mmbudza-vho, a thi swaswi.” Avha vho vha mukalaha Vho-Tshiṱahala vha tshi lingedza u laya ṅwana wa khaladzi 

Bugu eyi nya nganeapfufhi i na masiaṱari a 80. Dziṅwe nganea dzine dza vha hone kha bugu iyi ndi Hoyu ndi mulandu, Ṱhoho ya mmbwa, Tsimuni Yanga, Ṅwana wa muṅwe -, Kha bve dzima-muḓi, mbudzi pfumbu, Vhiḓa ḽa Goya, Dzekiso Ḽanga na Mushavha Murunzi Wawe. 

Tshivenḓa tsho shumiswaho kha bugu eyi tsho ṱamba tsha dovha tsha sedzuluswa nga vhaṅwe vhaṅwali makone. Kha vha ḓo pfa kusuvhele kwa luambo lwe Mudzimu wa Vhavenḓa Ṅwali a ri tonda ngalwo. 

Muṱahabvu Vho-Tshigevhenga vho ri u ri sia, muḓi wa fhalala. A vha zwifhi vhakale vha tshi Mukange a fa muḓi wa Mukange u a fhalala. 

Sa muṅwali, mbilu yanga yo ruḽa ngauri ndi a zwi ḓivha zwauri mushumo uri nga ngomu ha bugu eyi ya DZO RWA GONA ndi wa maṱhakheni. Ndaa!