Bonyongo

READ SAMPLE 

Nga ha bugu

Bugu eyi ndi bugu ya nganeapfufhi dza fumi ine ya pfi BONYONGO. Ndi bugu i re na ndunzhe-ndunzhe ine ya takadza vhukuma. I dovha ya katela ngudo fhasi ha Ṱhoḓea dza Nganeapfufhi dzine dza lingedza nga nḓila dzoṱhe u gudisa vhaṅwe vhaṅwali nḓila kwao ya u ṅwala na u sengulusa nganeapfufhi. U bva kha ṱhoho, mudzedze muthihi, tshivhumbeo kana puloto, vhaanewa, ṱhalutshedzo na mufhindulano, u ṱuṱula dzangalelo ḽa vhavhali na luambo na tshitaela. 

Ri thoma fhaḽa kha nganea ine ya pfi Bonyongo hune ra wana yo tswuka vhukati ha Tshigume na Ndiitwani. Tshilwelwa ndi vhurangaphanḓa ha vhadzulapo vha afha muvhunduni wa Tshalovha. Ndiitwani ndi muṅwaleli wa khoro ya vhadzulapo, vhuimo he Tshigume na ene a vha a tshi khou vhu funa fhedzi tshitshavha tsha ṋanga Ndiitwani. Muthu u ya tou fela dziphathutshedzo dze mudzimu a mu fha? Kha vha pfe Tshigume uri mini.

“Tshisiwana tsha ḓuvhudza sa ṋowa tshi dina nga maanḓa, mani! Ndiitwani ndi fanela u mu vhambela maano, ndi ḓo mu rwa hu no vhavha nga maanḓa! U tou pfa u ambelwa ndi a vhona!” Ndi Tshigume a no amba nga u ralo a songo dinalea zwone. 

Ri sathu swika kule ri khou ṱanganedzwa nga nganea ine ya pfi Ndi ḓo ita zwoṱhe! U bva kale kha bivhili ro guda nga Kaini na Abele, ifa ḽi a vhulaisa. Muṱahabvu Vho-Daizi ndi muṅwe wa vhakalaha vha muno vhe vha shumela Muhasho wa Mishumo nga nḓila i rudzaho mbilu vhukuma. Nga tshifhinga tsha khombo ya lufu vho vha vha na vhafumakadzi vhavhili na vhana vha fumi. Ṅwana wa tanzhe ḽa muṱahabvu ho vha Aifheli.

“Mafhungo asiyo, muhulwane vha khou ṱoḓou ḓivha uri vhunga ndaka ya mune wanu yo bva i fanela u tshimbidzwa hani. Inwi sa ṅwana muhulwane ri vhudzeni muhumbulo wanu! Kana i newa inwi sa ṅwana muhulwane na ḓo vhona uri ṅita ya mune wanu i wane u ḽa, ni ṱoḓa zwifhio?” Avha vho vha Vho-Masala khotsimunene vha no ralo vho zwondolola Aifheli khofheni. 

“Nṋe sa ṅwana muhulwane ndi vhona zwo tea uri haya masheleni a nekedzwe nṋe, ndi ḓo vhona uri muṱa wa mune wanga u ḽa mini wa sevha nga mini!” Aya o vha maipfi a no bva mulomoni wa Aifheli a tshi khou ṅweṅwela sa lutshetshe. Afha zwi ḓo ita lini? Kha ri vule maṱo ri lavhelese.

Hei, ri ḓo vhona hune ha ḓo ya phuna na tshiṋoni. A si hanefha kha nganea ine ya pfi “Misho ya mvelele! hune ra ṱangana na mukalaha Vho-Raphulu vha tshi fara muṱangano wa u ḓivhadza muṱa wavho tsheo vhe vha i dzhia. 

“Vha songo mangala vhathu ndo vha vhidza, ndi na fhungo ḽine nda tama uri ndi ḽi rere navho sa muṱa. Fhungo ḽa hone ndi ḽa uri a thi thendelwi naa nda wana-vho tshipofu tsha u seisana natsho hafhu misho ya mvelele ndo no phetha yoṱhe!” Ndi Vho-Raphulu vha no ralo vho zwondolola vhamuṱa. 

Vhana vha Vho-Raphulu vha rwisa ṱhoho na fhasi vhe kha nnḓu ya mme avho a hu dzheni muṅwe mufumakadzi. Zwino mukalaha vha tshi lwala vha ḓo ongiwa na u ṱanzwa nga nnyi? 

Bugu eyi ya nganeapfufhi i na masiaṱari a 80. Dziṅwe nganea dzine dza ḓo vha rudza mbilu ndi Fenitshara ya Mavhai-vhai, Munna Wanga!, Mulovha a zwo ngo ralo, Ḓithu ḽavho, Khotsi anga!, Ndi Malabi na Halwa - Hune ra ṱangana na  Vho-Nzhangalisani vha vha tshi khou semana nga halwa hune mukalaha wavho Vho-Dakwa vha nwa vhusiku vhuṅwe na vhuṅwe.

“Ndi hwala-ḓe vhune ha nwiwa ḽa vhuya ḽa tou vha vhusiku ha vhaloi? Arali vha vhu renga vha vhuya naho fhano hayani zwi nga si ite naa?” Vha no amba nga u rali ndi Vho-Nzhangalisani vha vha tshi khou semana. 

Dzi a vhuya hafha shangoni. Naho mbudzi na nngu dzo ḓala, vhathu vha nyaga u lisa muthu a tshilaho.

Tshivenḓa tsho shumiswaho kha bugu eyi tsho ṱamba tsha dovha tsha sedzuluswa nga vhaṅwe vhaṅwali makone. Kha vha ḓo pfa kusuvhele kwa luambo lwe Mudzimu wa Vhavenḓa Ṅwali a ri tonda ngalwo. 

“Musadzi a tshi ni ṅoṅa sa thunzi i tou nu u ḓa nae hafha masosani a tou ḓivhonela uri riṋe halwani a ro ngo ḓela vhabvana lini. U nga vha kona vhabvana vha maḓuvha ano na dwadze ḽeneḽi ḽo ḓifhaho maanḓa nga u rali. Riṋe kha ri sokou lavhelesa ri vhone maluvha a shango.” Vha no amba nga u rali vho vha Vho-Masotsha vha tshi khou ṅweṅwela vho ḓi takatshela zwithu zwavho. 

Sa muṅwali, mbilu yanga yo ruḽa ngauri ndi a zwi ḓivha zwauri mushumo uri nga ngomu ha bugu eyi ya BONYONGO ndi wa maṱhakheni. Ndaa!